Bir tesis yöneticisinin en önemli işlerinden birisi tesiste enerji tasarrufu sağlayacak planların yapılmasıdır. Her ne kadar bu paydaşlar tarafından geçmişte “enerji tasarrufu” çok önceliklendirilmemiş ve önemsenmemiş olsa da, günümüzde enerji arzında yaşanan sorunlar, enerji maliyetlerinin yükselmesi ve çevresel sürdürülebilirlik ile ilgili hedefler kapsamında tesislerde enerji tasarrufu şu an en önemli konuların başında gelmektedir.
Bu sefer konvansiyonel yöntemler ile sağlanan enerji tasarrufu yerine, tesislerde bu zamana kadar yapılmayan yöntemleri kullanarak enerji tasarrufu yapılması gerekiyor. Nasıl ve niye diye düşünebilirsiniz. Hadi başlayalım.
Nasıl ki Covid19 döneminde tüm bilenen tesis işletme yöntemlerini bir kenara atıp salgın ile mücadele kapsamında yeni bir çalışma modeline geçildiyse, günümüzde yaşanan enerji tasarrufu beklentisi ise aynen covid19’da olduğu gibi bilinen tesis işletme yöntemlerini yine bir kenara atıp farklı düşünmek ve yıkıcı inovasyon yaratmaya yönelik uygulamaları hayata geçirmek gerekiyor. Çünkü dünya değişiyor ve dönüşüyor. Ülke yönetimlerinden tutun, küçük bir işletmeye kadar sistemdeki tüm oyuncuların enerji tasarrufundan beklentileri farklı. Enerji tasarrufu için amaçlar, maliyetlere odaklanarak rekabette üstünlük sağlamak, geçmişte söz verilen yüksek karbon emisyonlarını düşürmek, risk yönetimi odaklı olarak enerjiyi idareli kullanmak. Bu durumda acil ve pratik enerji tasarrufu ancak istisna çözümler ile mümkün gözüküyor.
Tesis Yönetiminde enerji tasarrufu, bilenen tanımı ile konfor şartlarından ödün vermeden enerji tüketimi ve maliyetlerini düşüren uygulamalardır. Dolayısı ile konfor şartından ödün vermeden yapılan enerji tasarrufları genelde, otomasyon kurulması, izolasyon yapılması ve ekipmanların daha verimli olanları ile değiştirilmesiydi. Tüm bu tasarruf amaçlı işlerin yapılması ise yatırım ve bütçe odaklı projelerdi. Yani konfor şartlarından ödün vermeden enerji tasarrufu yapmanız için tesisinize enerji tasarrufu yapacak projeler için yatırımlar yapmanız gerekecektir.
Avrupa Birliğinin 2050 karbon sıfır hedefi, günümüzde özellikle doğalgaz arzından ki daralma ile birlikte fosil yakıtların fiyatındaki hızlı yükselme ve sürekli olarak yaşanan fiyat dalgalanmaları, hükümetlerin ve büyük tesislerin yönetimleri stratejik bir şekilde enerjiye bakış açıları değişmiştir. Geçmişte enerji tasarrufu her ne kadar bütçeye bağlı proje harcamaları ile yapılıyor olsa da esasında operatif bir uygulamaydı. Her tesisin operasyonel olarak bir enerji yönetimi politikası ve enerji tasarrufu hedefi vardır. Ama artık günümüzde karşılaştığımız riskler operasyonel süreçleri, stratejik süreçlere taşımış oldu. Gerek hükümetler ve gerekse tesis paydaşları artık doğrudan ve agresif olarak enerji tasarrufu hedefleri oluşturmuş durumda. Dolayısı ile geleneksel tanımla bildiğimiz enerji tasarrufu tanımı değişmeye başlarken enerji tasarruf önlemleri de buna paralel olarak değişmiş durumda.
Enerji tasarrufunun tanımında ölçü olan “konfor” artık yok! Yanlış okumadınız, yeni enerji tasarrufu uygulamalarında tesis sakinleri için uluslar arası kabul görmüş konfor şartları artık aranmıyor. Aydınlatmanın ışık gücü, ısıtmanın sıcaklık seviyesi, asansörlerin kullanım trafiği, havalandırmaların çalışma kapasiteleri ve daha bir çok şey artık tanımlı olan konfor şartları yerine yeniden tanımlanacak olan tasarruf hedefleri ile yönetilmeye başlandı. İşte bu noktada günümüzde hükümetlerin yaptığı uygulamaları takip etmek tesis yöneticilerine tasarruf konusunda ışık tutacaktır.
Tasarruf Konusunda Ülkelerin Yaptığı Uygulamalar
Avrupa Birliğinin aldığı karar ile doğalgaz tüketimini son 5 yılın ortalamasının %15 kadarını Mart 2023’a kadar azaltmak için acil durum eylem planını harekete geçirdi. Öncelikli olarak inisiyatifi ülkelere bırakan AB komisyonu, eğer hedefe ulaşılmaz ise zorunlu uygulamalara geçmeyi planlamakta. Bu hareket neticesinde bir çok ülke ve yerel yönetimler farklı tasarruf tedbirleri uygulamaya geçirdi. Tasarruf tedbirleri kapsamında öncelikli olarak doğalgaz ve elektrik tüketimlerinin azaltılması hedefleniyor.
Almanya
%15’den fazla doğalgaz tasarrufu hedefleyen Almanya bu konuda oldukça radikal önlemler almaya başladı. Almanya enerji piyasası düzenleme kurumu enerji tasarrufu hedefini bir çıta daha yükselterek %20 olarak açıkladı. Enerji güvenliği paketi kapsamında, daha önce kapatılan kömür santralleri tekrar aktif hale getirmesi planlıyor. Ayrıca daha fazla yenilebilir enerji kullanılması konusunda çalışmalar yaparken, düzenli olarak kullanılmayan mekanların ısıtılmaması, konutlarda bulunan havuzların ise gazla ısıtılmasını ise yasaklıyor. Diğer taraftan daha önce alınan karar ile kapatılacak olan nükleer santrallerin ise belli bir süre için yeniden faaliyete geçirilmesi planlanmakta. Almanya Ekonomi ve İklim Bakanı ise duş süresinin kısaltılmasını tavsiye ederken, Maliye Bakanı ise gazla çalışan ısıtma sistemlerinin sıcaklık ayarının düşürülmesini, Noel zamanı ise kamu sektörünün evden çalışmasını tavsiye etmektedir.
Alman hükümeti halkı enerji tasarrufuna motive etmek için kampanyalar düzenlemeyi planlamakta. Berlin ve Köln gibi yerel yönetimler ise enerji tasarrufu için çok sayıda yapının gece aydınlatmasını kapatmış durumda. Hannover Belediyesi ise yüzme havuzlarının gaz ile ısıtılmaması, spor salonlarının en fazla 15 derece ısıtılmasını, sıcak suyla duş alınmaması, fıskiye ve çeşmelerin ise kapatılması gibi tedbirleri almaya başladı. Almanya’nın en büyük eyaleti olan Bavyera yönetimi ise kamu binalarını 20 dereceye düşürme, sıcak suyun verilmemesi, cadde aydınlatmalarının sınırlandırılması, kamuda koşulları uyan çalışanların evden çalışması, resmi görevlilerin mümkün olduğu kadar seyahatlerinin kısıtlanması ve yakın iş gezilerinin ise toplu taşıma ile yapılması yönünde karar verdi.
Belçika
Vatandaşların daha verimli enerji tüketimi yapması ve iklim ile mücadele için kampanyalar başlattı. Hükümet ev için ısıtmanın kontrollü olarak yapılmasını ve azaltılmasını önerdi ve bu kapsamda kullanılmayan odaların ısıtılmamasını ve kapılarının kapatılmasını, ısıtma sisteminde gece modunun kullanılmasını, evden çıkmadan 1 saat önce termostatın 15 dereceye ayarlanmasını önerdi. Hükümet ulaştırma konusunda ise toplu taşımaya özendirmek için tek kişilik fiyata iki kişilik tren bileti uygulamasına geçti.
Ayrıca vatandaşların gıdaları ısıtması için 4 kat daha az elektrik tükettiği için mikrodalga fırın kullanmasını tavsiye ederken, yemeklerin ısıtılması için ise elektrikli ocakların kullanılmasını ve ısıtma yaparken tencere kapağının kapalı tutulmasını tavsiye etti.
Yalıtılmış bir ev değer evlere göre %30 daha az enerji tükettiği için yalıtım malzemeleri, solar paneller, ısı pompası gibi ürünlerin kullanılması amacıyla KDV oranlarını düşürdü.
Televizyon, çamaşır makinesi ve derin dondurucu alacak olan tüketicilerin enerji verimliliğini dikkate alarak satın almasını önerdi. Bu kapsamda derin dondurucuların, kullanılmayan oda, depo ve garaj gibi yerlerde kullanılması gerektiğini ve dondurucu için ideal sıcaklık şartının -18 derece olduğunu fazladan her bir derecenin ise %5 daha fazla enerji tüketimine sahip olacağı yönünde bilgilendirme yaptı. Buzluğu donan buzdolaplarının ise 2 mm buzlanmada %10 daha fazla elektrik tüketeceğini, önlem olarak buzdolabında buz oluşumunun engellenmesi gerektiği konusuna dikkat çekti. Ulaşım için ise kısa mesafeler için yürüyüş yapılmasını, scooter veya bisiklet tercih edilmesini uzun yolculuklarda ise tramvay, metro, tren ve otobüs gibi toplu taşıma araçlarının kullanılmasını tavsiye etti.
İspanya
Enerji tasarrufunu 1 Kasım 2023 hedefine göre uygulayan İspanya, radikal bir karar alarak kamu binaları, ticari alanlar, büyük mağazalar, hava alanları, tren ve otobüs garlarında, kültürel alanlarda ve otellerde yazın 27 derece altında, kışın ise 19 derece üstünde klima kullanımını yasakladı. Ayrıca saat 22:00’dan sonra kamu binaları ve mağazaların ışıklarının kapsatılması yönünde uygulamaya geçti. Yeni uygulamadan, hastaneler, okullar, spor salonları, kuaför ve çamaşırhaneler muaf tutuldu. Her ne kadar hükümet uygulamaların esnek tutulacağını ifade etmiş olsa da bu konuda muhalefet konuyu anayasa mahkemesine götüreceğini açıklamış.
İsviçre
İsviçre Hükümeti olası gaz kesintileri için odun stoklanmasını, elektrik kesintisi için ise mum stoklanması yönünde tavsiyede bulundu.
Hollanda
Bir taraftan gaz depolarını tam olarak doldurmayı amaçlarken diğer taraftan ise kömür santrallerinin faaliyet süresini uzatmayı ve rüzgar enerjisi ve diğer yenilenebilir kaynaklara yatırımlarını hızlandırmayı planlamakta. Ayrıca Hollanda kış döneminde kamu ve üniversite binalarını daha düşük sıcaklıkta ısıtılacak. İiş dünyasına ise enerji harcanmaması için kullanılmayan alanların kapatılması yönünde çağrı yapıldı. Enerji Bakanı ise doğalgaz arama ve çıkarma faaliyetlerinin 2023 de devam edeceğini açıkladı.
Ülkede su sıkıntısı yaşandığından tüketimin kontrol edilmesi için Ulusal Su Kıtlığı İdaresinin kurulduğu ilan edildi. Temiz suya ulaşımın devamı için halka suyun daha dikkatli kullanılması için uyarılar yapılmakta.
Avusturya
Hükümet sıcak su yerine soğuk su kullanılmasını tavsiye etti. Ayrıca Viyana’da bulunan tarihi ve resmi yapıların ışıklandırılması kısıtlanacak. Söz konusu yapılar saat 23:00’e kadar ışıklandırılacak. Noel’de ise cadde ışıklandırmalarının bu yıl yapılmaması planlanıyor. Resmi daire ve okullarda ise ısıtmanın azaltılması planlanmakta.
Tesis Yöneticileri Enerji Tasarrufu İçin Neler Yapmalı?
Ülkelerin yaptığı uygulamaları gözden geçirdiğimizde tesisler enerji arzı sorunu, yüksek enerji maliyetleri ve çevreci yaklaşım için bir çok fikir verecek örnekler bulunmaktadır. Fakat örneklerin büyük bir çoğunluğu, radikal kararların uygulanması ile mümkün. Bir tesiste radikal kararların uygulanması için, karar vericilerin desteği ile birlikte tesis sakinlerinin sürekli olarak bilgilendirilerek farkındalıklarının arttırılması gerekmektedir. Farkındalığı yüksek tesis sakinleri ise alınan kararlara göre konfor ve yaşam şartlarını değiştirecektir. Sakinler ile kurulacak iyi iletişim ve yönetimin desteği ile tesislerde bir çok tasarruf tedbirleri uygulanabilir.
Aşağıdaki tavsiyeler genel tasarruf önlemleridir. Esasında her tesis özel ve her tesis için uygulanacak tasarruf önlemleri eşsizdir. Bir tesis için çok uygulanabilir bir tasarruf çalışması başka bir tesis için uygulanabilir olmayabilir. Dolayısı ise siz tüm önerileri dikkate alarak tesisiniz için özelleştirilmiş uygulamaları kullana bilirisiniz.
Su Tüketimi; Suyun önemine yönelik tesis sakinlerine bilinçlendirme duyuruları yapılmalı. Hastaneler haricinde kamu binalarında ve konaklama dışındaki ticari binalarda sıcak suya erişim kapatılmalı. Böylece bir yandan su tasarrufu yapılırken diğer yandan elektrik ve doğalgaz tasarrufu yapılacaktır. Zemin temizliğinin kuru olarak temizlik yapılması, ıslak temizlik yapılması gereken zaruri bölgeler için ise az su tüketen ekipmanlar kullanılmalı. Daha düşük su tüketimine sahip rezervuar, fotoselli pisuvar ve musluklar kullanılmalı. Bu mümkün değilse eski musluklara suyun pulvarize bir şekilde akmasını sağlayan perlatör adaptörleri takılmalı. Muslukların tezgah altı vanaları kısılarak daha düşük debide suyun akışı sağlanmalı. Bahçe sulama sistemi yağmura duyarlı olmalı, yağış günleri sulama yapılmamalı. Yağmur hasatı yapılarak su depolanmalı. Eğer yeni bir tesis inşa ediyorsanız gri su ve siyah su için ayrı tesisat çekilmeli ve geri dönüşüm için artıma prosesi uygulanmalı.
Aydınlatma: Güneş ışığına maruz kalan aydınlatmaların kapatılması sağlanmalı. Tesislerde erken açılan aydınlatmaların tesisin hizmet verme saatine göre ayarlanarak açılması sağlanmalı. Aynı şekilde hizmetini tamamlayan tesislerin aydınlatmaları eş zamanlı olarak kapatılmalı. Ayrıca gece temizlikleri gün doğumu saatlerine alınarak, gün ışığından faydalanacak şekilde temizlik hizmeti verilmesi sağlanmalı. Aydınlatma sistemlerinde fotosel kullanılmalı, büyük alanlarda ise otomasyon kullanılmalı. Aydınlatma sistemi LED ile dönüştürülmeli. Reklam panolarının gece 23:00 sonrası katılması sağlanmalı. Extraligt (afiş pano) gibi cam önünde bulunan reklam panolarının ise gündüz aydınlatmaları kapatılmalı ve akşam aydınlatması açıldıktan sonra yine gece 23:00 da katılmalı.
İklimlendirme: Mevsim dönüşlerinde (sonbahar ve ilkbahar) freec ooling yapılarak daha fazla atmosfer havasından faydalanılmalı. Özellikle pandemi dönemi alınan karar gereği cam ve pencerelerin sıklıkla açılması konusu mevsim şartlarına göre tekrar gözden geçirilmeli. Tesisin bulunduğu coğrafyanın iklim şartlarına göre cam ve pencerelerin açılması sağlanmalı. Örneğin karasal iklime sahip olan tesislerde yaz mevsiminde sabah erkenden camların açılması sağlanarak tesis içinde ki sıcaklığın düşürülmesi sağlanmalı. Aynı şekilde karasal iklime sahip tesislerde ise kış dönemi sıcak havalarda gündüz cam açılarak tesis içini ısıtmanız mümkün. Bunun dışından camların açılması ısının dışarı kaçmasını sağlar ve enerji tüketimi arttırır. Esasında yeni bir tesis planlanırken passive hause tasarımı dikkate alınması durumunda, iklim koşullarına uygun bir tesis inşa ederek aydınlatma ve ısıtmadan tasarruf sağlanabilir.
Isıtma soğutma: İdeal tesis sıcaklığı kışın 22 derece yazın ise 24 derecedir. Ama artık ideal konfor şartlarının ötesinde bir tasarruf hedeflendiği için yazın 2 derece yükselterek ideal şartları 26 kışın ise 2 derece düşürerek ideal sıcaklığı 20 derece yapabilirsiniz. Ekonomik ömrü dolmuş olan klimaları tamir etmek yerine daha verimli klimalar ile değiştirerek elektrikten yüksek oranda tasarruf edebilirsiniz. Ayrıca enerji tasarrufu için ısıtma soğutma sistemlerinizin periyodik bakımlarının mutlaka yapılması gerekir.
Alan yönetimi: Tesislerde mevcut boş alanların kapatılması enerji tasarrufu açısından çok önemli olsa da, boş alanlar ile birlikte boşluk oluşturacak şekilde oluşturulacak daha fit bir yeniden yerleşim planıyla daha fazla tasarruf sağlamak mümkün. Bunun için öncelikli olarak, personel başına düşen metrekarelere bakın, ortalama personel başına 9 m2’den fazla bir yerleşim varsa bu size optimizasyon için fırsat verecektir. Kullanım dışı kalan boş alanları kapatın, ofis içinde (ortasında) bulunan boşlukları personellerin yerini değiştirerek doldurun böylece yeni atıl alanlar oluşturabilirsiniz. Yer değişikliği operasyonlarınızla oluşturduğunuz alanlar ile kullanım dışı olan tüm alanları ayırın ve bu alanları bölmeler ile kapatın. Yaşam alanlarından yalıtılmış boş alanlar sayesinde ciddi miktarda elektrik ve doğalgaz tasarrufu yapabilirsiniz.
Ulaştırma: Personellerin daha fazla servis kullanması konusunda uygulamalar yapılması çevresel anlamda karbon emisyonunu düşürecektir ama tesis işletmesine ilave maliyet getirecektir. Diğer taraftan ise çalışanları kısa mesafede yürüyüş, bisiklet, scooter gibi araçlar kullanması, uzun mesafelerde ise toplu taşıma kullanması konusunda özendirici faaliyetlerde bulunabilirsiniz. Kişiye özel tahsisli araçlar (makam aracı, havuz aracı vb.) olsa bile kişilerin servis kullanmasını sağlayarak yakıt tasarrufu yapabilirsiniz. Bunun için özel tahsisli araç kullananları, toplu taşıma kullanımına özendirecek uygulamalar yapabilirsiniz. Örneğin aylık 200 lt. yakıt hakkı olan bir personel, kullanmadığı yakıt tutarının %50’sini pirim olarak ona verebilirsiniz.
Bonus: Büyük binalar, hangarlar, fabrikalar ve dev yapılarda büyük kapasiteli ısıtma ve soğutma sistemleri bulunur. Büyük kapasiteler büyük alanlar içindir. Eğer tesisinizde normal çalışma saatleri dışında küçük bir alanı ısıtmak veya soğutmak istiyorsanız yüksek kapasiteli ısıtma soğutma sistemlerini kullanmak gerekecektir. Benzetmek gerekirse, küçük bir koli için koca bir tren tahsis edilerek taşınmasıdır. Halbuki koliyi daha küçük bir araçla daha ekonomik bir şekilde taşıyabilirsiniz veya bir kargo firmasına vererek araç masrafına dahi girmeden sadece kargo bedelini ödeyerek kolinin taşınmasını sağlayabilirsiniz. Benzetmeden yola çıkarak büyük tesislerde, mesai dışı saatlerde istisna çalışma alanlarının ısıtılması veya soğutulmasını sağlamak için tesisin merkezi ısıtma ve soğutma sistemlerini kullanmak yerine, bağımsız ve düşük kapasiteli standalone cihazlar kullanabilirsiniz. Kullanım amacınıza göre küçük kapasiteli ısıtma ve soğutma cihazlarınızı, sabit veya mobil olarak temin etmeniz mümkün. Örnek vermek gerekirse; pazar günü 50 m2 bir alanı 1 milyon kcal/h kazan yerine 20.000 btu/h bir klima ile ısıtmasını sağlayabilirsiniz. Böylece neredeyse %99,5 tasarruf sağlamış olursunuz.